Spanning en garens

Morale Fiber maakt schitterende haakpatronen en heeft óók deze extreem uitgebreide tutorial geschreven over ALLES wat met garens te maken heeft. Op deze pagina vind je informatie over spanning en over hoe garen zich gedraagt, over hoe je proeflapjes maakt en test en meet, en over hoe je van alles opmeet. Zet een lekker kopje thee, ga er goed voor zitten en ga aan de slag!

We hebben het allemaal meegemaakt.

Je pakt enthousiast een nieuw haakpatroon op, kijkt in je voorraad voor een goed garen voor het project, droomt over kleurenschema’s en je ziet je perfecte nieuwe handgemaakte wonder al voor je.

Behalve dan dat geen enkel garen dat je hebt hetzelfde gewicht heeft als het patroon aanraad. En je kunt je 5,5 mm haaknaald nergens vinden (kijk achter je oren!). En je garen is wol, niet bamboe. Wat doe je dan?!

De meest gestelde vraag die ik krijg als haak ontwerpster is “Kan ik Garen X gebruiken voor dit haakpatroon? Moet ik dan een andere haaknaald gebruiken?” En het antwoord is eigenlijk altijd hetzelfde: check je spanning!

Zelfs als je al een beetje iets weet over spanning, gaat het over meer dan alleen maar hoe groot je steken zijn: er zijn allerlei factoren die een rol spelen bij hoe een haakproject eruit komt te zien en voelt met een bepaald garen.

Ik heb de ervaring dat het zinnig is om bekend te zijn met factoren die je haakwerk beïnvloeden: spanning, gewicht, materiaal en hoe het valt.

Haaksters die beginnen zonder zich bekend te maken met deze factoren, kunnen zichzelf in een ander, bekend maar niet zo fijn parket bevinden: halverwege een haakproject kom je erachter dat het helemaal niet op de foto’s lijkt. Een goed begrip van dit Gedrag van Garen kan project fouten voorkomen!

Ik heb deze gids speciaal samengesteld voor haaksters die bezig zijn met spanning en gerelateerde problemen met garen. Ik heb geprobeerd om alle belangrijke technische punten uit te leggen die komen kijken bij het selecteren van garen, en heb daarbij geput uit mijn 20 jaar ervaring met wat er fout kan gaan. Onthoud dat elke haakster ander is en daardoor ook elk project anders is. De beste manier om deze aspecten van garen-kunst onder de knie te krijgen is om veel ervaring op te bouwen. Dat gezegd hebbende, laten we ermee beginnen!

Voorbeeld van verschil in spanning voor het Cobweb Patroon.

Wat is Spanning en hoe kan ik het controleren?

We beginnen met spanning: wat is dat nu eigenlijk?

Spanning is een uitdrukking voor de grootte van je steken bij een specifieke haaknaald en met specifiek garen. In het Engels wordt dit wel gauge of tension genoemd. Spanning is misschien niet iets waar je bij hoedjes of sjalen veel te maken hebt, maar het is cruciaal voor kledingsstukken zoals truien.

De meest gestelde vraag voor mijn patronen is: “Kan ik (x) garen gebruiken voor dit project / Welke haaknaald maat heb ik nodig?”

Het antwoord op deze vragen is: check je spanning! Technisch gezien kun je elk patroon met elke maat haaknaald en elk soort garen maken, als je spanning maar overeenkomt met de spanning in het patroon (er zijn wel een paar dingen om rekening mee te houden, dat leg ik je zo uit).

Volg deze instructies om te leren hoe je je spanning kunt meten voor je haakprojecten!

Vinden waar Spanning staat

In de Materialen en Notities sectie van een haakpatroon, dat helemaal aan het begin van het patroon zou moeten staan, vind je iets over de spanning (of spanningen) van het haakpatroon. Als er meerdere delen/garens zijn, kan het zijn dat er meerdere spanningen aangegeven staan.

Hier is een voorbeeld van hoe spanning er uit kan zien: “Spanning: 3 steken en 3 toeren = 2,5 cm”.

En dit is wat dat betekent:

“3 steken” = de afmeting, horizontaal genomen uit een deel stekenwerk, hoeveel steken er van dit specifieke type in de aangegeven hoeveelheid centimeters passen
“3 toeren” = de afmeting, verticaal genomen, van hoeveel toeren er van dit specifieke type passen in het aangegeven aantal centimeters
“= 2,5 cm” = de aangegeven afmeting, meestal afgerond in hele centimeters (maar bij vertalingen uit het Engels juist weer gekke getallen)
“in halfstokjes” = de specifieke steek waarvoor de spanning geldt.

Soms heb je ronde haakpatronen, dan wordt de spanning soms gegevens als een aantal centimters ná het afronden van een aantal eerste toeren. In dit geval een klein rond centrum van een project, dat dus als proeflapje/spanningslapje kan gelden. Als er niet op de traditionele manier gemeten wordt, staat dit aangegeven bij de spanning.

Voorbeeld van eerste drie toeren van de Lotus Mandala, opgemeten om de spanning te checken – hij klopt!

Spanning Checken

Omdat iedereen anders haakt – sommige losser, dunner, strakker, dikker – kun je met hetzelfde garen en dezelfde haaknaald toch andere uitkomsten krijgen dan die aangegeven staan in het project.

Nu we gezien hebben waar een spanningsmelding allemaal uit bestaat, hoe controleren we dan onze eigen spanning? Om goed je spanning te kunnen checken en te kunnen bepalen of jouw keuzes goed zijn voor het patroon, kijk je nogmaal naar de sectie Materialen & Notities. Het patroon stelt een voorgesteld garen en haaknaaldmaat voor – je begint met het gebruiken van dat aangeraden garen, of ten minste garen in dezelfde gewichtsklasse, en met de haaknaaldmaat die aanbevolen wordt. Met deze materialen ben je klaar om jouw spanning te testen door een klein lapje te maken, dat proeflapje genoemd wordt.

Het is heel aantrekkelijk om dit stuk over te slaan en meteen verder te gaan met het project, wat niet super link is voor hoedjes of sjalen, maar voor grotere dingen als truien, jassen: maak alsjeblieft een proeflapje!

De Tunische Driehoek: de Shaman Coat, de Elf Jas en de Priestess Coat.

Je spanning testen: proeflapjes voor haaksters

1. Zoek de haaknaaldmaat en het garen dat aangeraden is in je patroonbeschrijving

Begin met het haken van 15-20 lossen (of lang genoeg om het aantal steken te maken die in je proeflapje nodig zijn). Soms geven proeflapjes een idee dat het lapje 10 centimeter is, sommige gaan over andere lengtes of over een stekenaantal – het patroon kan het zelfs niet specificeren. Het belangrijkst is dat je een groot genoeg lapje krijgt dat je gewend raakt aan het stekenpatroon en dat je regelmatig kunt werken. Daarom neem je ook de proeflapjes maat op in het midden van het proeflapje, weg van de boven- en onderrand – maar daar komen we nog op.

2. Begin met haken

De beschrijving van het proeflapje zou moeten zeggen met wat voor steek of patroon je het proeflapje moet maken. Bijvoorbeeld “Spanning: 3 steken & 3 toeren = 2,5 cm in halfstokjes”.
Voor dit proeflapje zou ik met 20 lossen beginnen en dan een halfstokje haken in elke lossen. Haak in toeren heen en weer, maak genoeg toeren om een mooi vierkantje of rechthoekje te haken. Lijkt veel werk, dat weet ik. Maar je kunt geen goede spanning opmeten van een inimini stukje van 5 steken lang!

3. Pin het vast

Als je je proeflapje gehaakt hebt, is het tijd om te meten. Voor je gaat meten, pak je een zachte ondergrond (kussen, handdoek, blockmatje) en gebruik je roestvrijstalen spelden om je proeflapje op te spannen. Haakwerk kan krullen en wordt wat losser nadat er mee bewogen is, dus als je je proeflapje meet zonder het eerst op te spannen, krijg je geen goede meting.

4 steken per inch lijkt niet zo’n groot verschil ten opzichte van 3,5 steken perinch, maar kleine verschillen kunnen behoorlijk uitmaken voor grote projecten. Zorg dat je spanning zo precies mogelijk klopt!

4. Meet het!

Pak je spanningsmeet tool (de gene in de foto is een Addi Click Brei set, maar ze worden ook individueel verkocht door haak en brei winkels) of pak meetlint of linieaal enmeet de steken in het midden van je proeflapje. Voor onze gegeven spanning van 3 steken en 3 toeren = 2,5 cm, meten we 3 steken horizontaal en 3 toeren verticaal.

Horizontaal haalde ik niet de goede panning, want ik heb 4 steken in 1″/ 2,5 cm in plaats van 3!

Verticaal klopte het wel!

Je spanning aanpassen

Als je proeflapje strakker is (kleiner), dan heb je meer steken en toeren per inch/cm. Dan moet je een grotere haaknaald pakken om een lossere spanning te creëren en een groter proeflapje te krijgen dat bij de beschrijving van het proeflapje klopt.

Als je proeflapje groter is (losser) en je minder steken per cm/inch krijgt dan beschreven, dan moet je een haaknaaldmaat kleiner nemen.

In bovenstaande foto heb ik opnieuw gehaakt. En ondanks dat ik met hetzelfde garen, dezelfde haaknaaldmaat, EN ONDANKS HET FEIT DAT IK DEGENE BEN DIE DE SPANNING VOOR DAT PATROON SCHREEF, klopte het nog steeds niet. LOL! Dat is spanning, ook!

Soms heb je het goede aantal steken horizontaal, maar niet verticaal (of andersom). Je kunt dan soms een beetje klooien met je garen, bijvoorbeeld door de spanning van je nietdominante hand aan te passen, door meer garen per steek op te trekken of door kleine aanpassingen in het patroon te maken. Je kunt ook een haaknaaldmaat van een ander materiaal kiezen. Bamboo reageert anders dan metaal op garen,bijvoorbeeld.

Naast het wisselen van haaknaald kan het ook zijn dat je ander garen nodig hebt – al is dit minder vaak het geval. Meestal willen mensen een bepaald garen gebruiken en wisselen ze dan de haaknaald tot de spanning klopt. Hoe je het ook doet, pas je ingrediënten aan naar analeiding van of je strakkere of lossere spanning nodig hebt.

En ja, dan moet je nog eens een proeflapje maken met de nieuwe keuzes

maar dat is echt beter dan erachter komen dat je mega grote project niet past vanwege spanningsfouten.

Nadat ik een iets grotere haaknaaldmaat heb gepakt (3.75 mm in plaats van 3.5mm) en weer een proeflapje heb gemaakt, kwam het wel uit. 

Ik kan je aanraden om een stapeltje proeflapjes te bewaren, mat het idee om een scrap project ermee te maken. Het is leuk om een goed doel voor je preoflapjes te hebben, dat maakt ze leuker om te maken – en wie wil er nu niet met twee nieuwe projecten tegelijkertijd starten? haha!

Het aanpassen en temmen van je spanning

Laten we, als we compleet gek geworden zijn, eens stellen dat we de spanning van een project WEL willen veranderen – je hebt een haaknaaldmaat en garen combinatie die een verschillende spanning maakt dan je project om vraagt en jewilthet alsnog gebruiken. Hoe krijg je dan een passend kledingstuk? Je hebt drie opties:

1. Maak een andere maat (als meerdere maten beschreven staan)
2. Probeer het gewoon en pas aan wanneer het je uitkomt om jouw maat te krijgen, accepteer dat het resultaat een complete mislukking zou kunnen zijn, zonder andere oplossing dan het weer uit te halen (mijn favoriete methode)
3. Reken Een Heleboel.

Er is zoveel rekenen nodig voor methode 3 dat ik het eigenlijk niet echt handig uit kan leggen hier. Maar als je dat wel wil, dan  kun je bijvoorbeeld de stappen volgen in de gratis patronen hieronder, omdat die open-ended zijn, met het idee ontworpen dat je ze van elk materiaal kunt maken:

Basis Armwarmers Tutorial

Basis Bralette Tutorial

Er zijn ook projecten waarvoor je je geen zorgen hoeft te maken over spanning – dekens of home decor zijn goede voorbeelden daarvan. 

Dit is het einde van het Spannings-deel van deze tutorial, maar als je nieuwsgierig bent over de andere belangrijke Garen Eigenschappen, lees dan gerust verder!

Een oud maar goed patroon: De T-Shirt Garen Plant Hanger.

Garen gewichten – de standaarden

Garen gewichten is één van die dingen die makkelijk zouden moeten zijn. In de Verenigde Staten zie je één van 8 kleine getallen op het garenlabel, die ons algemeen vertellen wat verschillende garens kunnen doen voor hetzelfde project. Als je bijvoorbeeld ene project hebt dat vraagt om #4 gewicht garen, dan gaan de meeste mensen naar de winkel en zoeken dat #4 op het garenlabel.

Dit garenlabel heeft veel informatie erop : het gewicht wordt getoond met het kleine bolletje wol met #5 erop, wat ookwel Bulky gewicht garen genoemd. 

Maar ervaren haaksters weten ook dat niet elk garen van dezelfde garencategorie zich precies hetzelfde gedraagt. Neem mijn favoriete #4 gewicht garen: Lion Brand Shawl in a Ball – en vergelijk met een normaal goedkoop #4 acryl garen: 

Ze zien er totaal anders uit! En je kunt raden dat ze ook heel anders worden in een proeflapje:

Daarom staat er op een garen label ook andere informatie naast het algemene #cijfer (wat niet eens bestaat op sommige niet-VS garens): de lengte van de bol in meters, het gewicht van de bol in grammen en waar de bol uit bestaat.

Garen Dichtheid

De lengte/gewicht informatie zegt iets belangrijks over hoe DICHT of zwaar het garen is. Daarom kan mijn favoriete #4 gewicht hetzelfde zijn als de acryl, omdat de Shawl in de Ball dichter is en het garen zwaarder is per meter als dikker garen. Omdat garens per gewicht gaan, heeft Shawl in a Ball genoeg gewicht per lengte om in de #4 categorie te vallen, zelfs al is het dunner dan de andere #4 acryl.

Omslagen per Inch

De dikheid van het garen lijkt meestal best op elkaar in een bepaalde #categorie – maar er is nog een andere manier om te kijken of het project past bij het garen: Wraps Per Inch (omslagen per inch).

Drie garen van verschillende materialen en “plies”, allemaal #5 gewicht. 

Wraps Per Inch (WPI) wordt gemeten door een klein object te nemen (een lineaal bijvoorbeeld, maar een pen werkt ook) en dan leg je zo netjes mogelijk je garen eromheen om te kijken hoeveel omslagen er in één inch passen. 

Op Ravelry vind je dit bovenstaande handige overzicht voor WPI en garen gewichten!

Je kunt WPI zelf ook testen, wat ik ook al wel eens gedaan heb, om te kijken welke dikte het garen uit mijn gerecyclede truien had. 

Deze dire garens produceren ongeveer 8 WPI per stuk, wat normaal is voor #5 gewicht garen. 

Materiaal

Verschillende materialen hebben verschillende structuren en dichtheid, en ja, het materiaal zal zeker invloed hebben op je project – ook omdat je het al dan niet kunt wassen. Hoe dicht het garen is, heeft invloed op het aantal gram per meter: dunner garen gemaakt van zwaarder materiaal kan in dezelfde categorie vallen als dikker garen van lichter materiaal – en het verschil in textuur voor je haakproject zal invloed hebben op hoe je project eruit ziet en zich gedraagd.

Microscoop beeld van verschillende materialen, foto is niet van mij. Ik had dit plaatje al zo lang in mijn media dat ik geen idee meer heb van de oorspronkelijke bron, sorry!

Er zijn zoveel verschillende materialen en mixen van materialen beschikbaar tegenwoordig, zelfs vergeleken met 10 jaar geleden toen ik begon met mijn heerlijke hobby. Ik kan bijna een volledige post schrijven over alleen materiaal (ik heb dat al wel eens gedaan), maar ik zal het relatief kort houden nu. 

Vezels komen in verschillende algemene categorieën: dierlijke of proteine vezels(wol, alpaca,yak, etc.), plant of cellulose vezels (katoen, rayon, hennep, etc.) en inorganic of mens-gemaakte vezels (polyester, acryl, polyamide, etc.)

Al is het niet het eerste waar je naar kijkt als je een garen uitzoekt, het materiaal van de vezel maakt wel uit – zeker als je wilt weten hoe het project zich “gedraagt” door de tijd. Een zwaarder garen (zoals katoen) vervangen in de plaats van een lichter garen (zoals acryl) zal zorgen voor een project dat in totaliteit veel zwaarder is dan het ontwerp bedoelde, waardoor het kan uitzakken en scheef worden. 

De Lotus Duster, in maat Large

Een project dat afhankelijk is voor het uiterlijk van het garengewicht, zoals de Lotus Duster op de foto hierboven) zal niet zo flatteus zijn als je het in een heeeel licht garen maakt, omdat het dan niet mooi naar beneden valt. (Alhoewel, ik denk dat ie er altijd mooi uit zal zien….)

Nog zoiets: wol! Dan kan je project gaan krimpen en vilten in de was.

Een hele oude foto van een halfvervilte wol die ik verpeste toen ik het ging verven – wat wel een mooie sjaal is geworden trouwens!

Naast gewicht kan het type vezel ook bijdragen aan de gladheid van je steek – heel zacht en glad garen zoals zijde zal niet veel weerstand veroorzaken wanneer je het over elkaar wrijft, dus steken van zijden zullen maximaal stretchen in een project – terwijl een stijver, ruiger garen zoals wol niet zoveel zal “verspreiden”. 

Natuurlijk maakt het ook heel veel uit of je het haakproject gaat dragen of niet. Katoen, bamboo en zijde zijn heerlijk om direct op de huid te dragen, zoals een haltertopje (op de foto hieronder). Ik moest mijn spanning strak houden voor dit project, omdat de steken van dit gladde garen anders helemaal uit elkaar zouden staan, wat niet zo charmant is voor dit topje…

Uit de Basis Bikini Cup uitleg.

Getwijnd garen (Ply!)

Het Engelse woord ply refereert naar de vezels per draad garen. Eén ply is één draad rauw garen en een bol garen kan uit meerdere van dat soort draden bestaan. Garens met meerdere draden zijn sterker en kunnen makkelijk uitgehaald worden, terwijl garens met maar één ply weliswaar een prachtige stekendefinitie geven, maar zwakker zijn en moeilijker uit te halen. 

Deze garens hebben verschillende ply: meer dan 4 voor de bovenste (ik weet het niet meer precies), 2-ply in het midden en 1-ply chenille garen onderaan. 

Ply, gecombineerd met de vezel, heeft invloed op de dichtheid en elasticiteit van het garen! Het kan helpen om bij het uitzoeken van goed garen ook te kijken naar Ply op het label. Sommige UK garens hebben dat op het label staan. 

Omdat ply niet veel besproken wordt in haak-land, geef ik je een voorbeeld. 

Mijn Elfen Jas wordt gehaakt van DK #3 garen als aanbevolen garen. Ik heb heeeel lang gezocht voor een DK gewicht garen die in hobby winkels in de Verenigde Staten beschikbaar is (want King Cole Riot is een Verenigd Koninkrijk garen merk). Het meest erop lijkende dat ik kon vinden, was Red Heart Unforgettable, een worsted (#4 gewicht) garen. Zoals in het patroon beschreven staat, geven ze allebei nét andere spanning, met dezelfde haaknaald, maar RH Unforgettable werkt beter dan #4 gewicht garen omdat Unforgettable 1-ply is net als het DK gewicht garen. 

Als je de twee simpele stukken van de Elfen Jas vergelijkt, zie je dat het een klein spannings verschil maakt 

Als je geinteresseerd bent in de structuur van garen wikkelingen en de manieren waarop verschillende garens gemaakt zijn, kun je Morale Fiber’s blogpost over spinnen lezen. Er is geen betere manier om je hobby naar een volgend niveau te tillen dan om te leren hoe je je eigen garen maakt!

Hoe het valt / drapeert

Hoe iets valt, drape, is een moeilijk vatbaar iets. Hoe kan je niet houden van iets zo dramatisch en mysterieus als hoe een stuk stof valt of ligt over een oppervlakte?

De manier waarop een stuk stof drapeert heeft allereerst te maken op hoe makkelijk de steken erin kunnen bewegen  – steken met veel ruimte ertussen kunnen makkelijker bewegen – stukken met hele stijve steken zonder ruimte zullen ook stijver aanvoelen. 

Het Lotus Duster patroon gebruikt dun, katoen garen en in verhouding een grote haaknaald om steken te maken met heel veel ruimte om lekker te vallen.

Deze Elf muts gebruikt dikker garen, een relatief kleine haaknaald, en heel dicht op elkaar gehaakte reliëfstken voor een gestructureerde bonnet met bijna geen flow. 

Ik heb gemerkt dat mensen, of ze nou beginnend of ervaren zijn, instinctief ECHT dingen over drape snappen, zelfs al is het moeilijk te definiëren. Als ik lees over hoe een haakproject niet past bij het plaatje, of als ik mensen zie worstelen met een bepaald stuk maken dat gewoon “niet goed eruit ziet”, zelfs al klopt de spanning en de steken – dan is het vaak hoe het valt wat het probleem vormt. 

Maar het is niet alleen over hoe dicht de steken tegen elkaar aan zitten – je kunt de goede spanning hebben en nog steeds valt het niet goed. 

Als je garen niet van hetzelfde of vergelijkbaar materiaal is, kan hoe het valt ook afwijken. Weet je nog toen we spraken over gladdere garens zoals zijde, dat dat meer rekt? Dat is ook hoe iets valt.

En garengewicht: als het zwaarder of lichter per meter valt, zelfs in dezelfde categorie, ook dat heeft invloed op hoe het valt. 

Misschien heb je ook zo je vraagtekens bij WPI: ook dat beïnvloedt hoe het valt!

De Flower Child Trui heeft een medium drape, het open haakwerk gecomineerd met stevig #4 acryl garen maakt een trui met zowel swing als structuur. 

Het goede nieuws is dat Drape te temmen is als je bekend bent met de garenkwaliteiten en -gedragingen die we besproken hebben. Als dat prachtige trui haakpatroon waar je verliefd op bent geworden vraagt om 50% bamboo en 50% katoen, dan weet je dat 100% acryl het uiterlijk zal veranderen. Dan kun je kiezen voor een garen dat beter overeenomt, of je kunt gokken dat het niet uitmaakt 🙂

Dat brengt me bij het laatste stuk van het programma: 

Conclusie

Je bent gewapend. Je bent klaar. Je hebt een dik pakket aan haakpatronen. Je hebt je garen en reserve garen en je stiekeme reserve garen (dat in je auto ligt). Je hebt je haaknaalden (behalve dan die beroerde 5,5 mm… Check je bankstel!)

Nu heb je alle informatie over hoe je het beste kunt kiezen gebaseerd op proeflapje, spanning, gewicht, materiaal, WPI en YIKES! Dat is heel veel om in gedachten te houden en dat kan een beetje overwhelming voelen! Voor de meeste haaksters is haken een hobby en die haaksters kunnen gerust een heel leven haken zonder zich druk te maken om de meeste van de dingen die ik hier beschreven heb. 

En dat is ook helemaal prima! Ik wilde deze uitgebreide gids schrijven voor andere wol-artiesten die zich misschien ook dezelfde dingen hebben affgevraagd als ik, of voor anderen die ook niet genoeg krijgen van vreemd-specifieke garen-wetenschap (zoals ik). Het belangrijkste is dat je wat kennis hebt, zodat je je eigen keuzes kunt maken. En zoals een heel bekende favoriete quote van mij gaat: “Learn the rules like a pro, so you can break them as an artist”.

Als je een beginner bent en je wilde gewoon over spanning lezen maar bleef hangen, gefeliciteerd dat je tot zo ver gekomen bent! Ik kan niet geloven dat je nog steeds leest! In ieder geval lieve beginners die een beginpunt nodig hebben: begin met het spanning stuk van het Garen gedrag, volg de stappen om je spanning te testen met proeflapjes. De rest van de overwegingen zullen logischer worden als je meer ervaring hebt. 

Uiteindelijk is het grootste gedeelte van de informatie in deze blog wat ik langzaam geleerd heb door ervaring. Ervaring en heel veel fouten maken – niemand houdt van fouten, maar we kunnen niet groeien of leren zonder fouten. Of je nou wel of niet alle informatie toepast, ik hoop dat het nuttig is voor JOUW handwerk-reis, wat je er ook van maakt. 

Zoals altijd, ik ben hier voor je als je vragen hebt of gewoon wilt kletsen. Als ik geen antwoorden heb, kan ik misschien wel advies aan je geven!

Bedankt voor het lezen! Ik zie je bij de volgende garen-reis

• MF

Delen is lief!